دڙا، دڙ. مٽيءَ جو ڪيل ڍير، دڙو. (سٿَلِي = سڪي زمين، ٿَل، سنڌي.) ٿَر، (ٿَرِي) مٿيون تھ. ٿر جنھن ۾ واري ۽ ڀِٽون ڄڻ زمين جو ملائيءَ مثل ”ٿر“، ”ٿري“ يا ريٽ وارو تھ آهن. (عربيءَ ۾ تل). (فارسيءَ ۾ تل واريءَ جو دڙو، ڀِٽ. واريءَ جا دڙا.

A region on upper level. Sand hills, mounds.

• ٿَرَ جَبَلَ رِڻَ روھَ، مَيي سَڀَ مَناڙِئا، اَڱڻُ اَسِي ڪوھَ، ھاڻي ھِنَ ڄَمارَ کي.[ سُر کنڀات - ڪرھو، چانگو، اٺ ]
• موٽِي مانڊاڻَنِ جي، ڀَري ڪِئائِين ڀَرَ، وِڄُون وَسَڻَ آيُون، ڪِوڏاَن کَڻي ڪَرَ، مينھِيُون پاڻَمُرادِيُون، ٿَڌا چَرَنِ ٿَرَ، وَڏِيءَ ويلَ آيُون،…[ سُر سارنگ - ڌرتي ڍُري ]
• حُڪُمُ ٿِئو حَڪِيمَ جو، ٿا سارَنگَ ساٺَ ڪِجَنِ، وِڄُون وَسَڻَ آيُون، ٽاٽا مِينھَن ٽِمَنِ، جَنِ مَھِنگو ميڙِئو، سي ٿا ھَٿَ…[ سُر سارنگ - ڌرتي ڍُري ]
• بَرَ وُٺا ٿَرَ وُٺا، وَٺِيُون تَرايُون، پِرھَ جو پَٽَنِ تي، ڪَنِ وِلوڙا وايُون، مَکَڻَ ڀَريَنِ ھَٿَڙا، ٿِيُون سَنگهارِيُون سايُون، ساري…[ سُر سارنگ - ڌرتي ڍُري ]
• بَرَ وُٺا ٿَرَ وُٺا، وُٺو جيسَلمِيرَ، آگَمَ ڪَري آيو، پائُران ڀَري پيرَ، لاٿائِين لَطِيفُ چئَي، مَٿان وانڊِنِ ويرَ، سُرَھا ڪِيائين…[ سُر سارنگ - ڌرتي ڍُري ]
• بَرَ وُٺا ٿَرَ، وُٺِي ڪَڇَ ڪِنارَ، پوڃاڙِيءَ جو پَٽَنِ تي، ڏِسُ نايائِين نارَ، سَٻاجهي سَتارَ، لاٿو ڏُڙِتُ ڏيھَ تان.[ سُر سارنگ - ڌرتي ڍُري ]
• واقُفُ نَہ وَڻِڪارَ جِي، بارِي پُڇي بَرَ، وَرُ وَسِيلا سُپِرِين، ٿَڪِيَسِ ڏوري ٿَرَ، لَھِجِ لالَ لَطِيفُ چئَي، ڪانڌَ مُئِيءَ جِي…[ سُر آبڙي - واقف وڻڪار، وڏا وڻ ]
• آءُ اوراھُون سُپِرِين، وَڃُ مَ اَڳاھُون، ٿَڪِي کَڻي ٿَرَنِ ۾، ٻاڪارِئو ٻانھُون، دَردَ جُون دانھُون، مُون مارِيندِيُون موٽُ تُون.[ سُر آبڙي - آءُ اوراھون، ناھ جميعت ]
• ڏاجَنِ تي ڏاجا، ڏُکِيءَ جي ڏُکَنِ جا، لَڳِيَسِ نائُڪَ نِينھَن جِي، ڪُڙِھ اَندَرِ ڪا جَا، ٿَرَنِ مَنجِهہ ٿاجا، ڪَري مُنڌَ…[ سُر ديسي - وديسي وَرُ ]
• ڇورِي نِدورِي، نَڪو مائِٽُ مُنڌَ جو، سَوين ھَلَنِ ساٿَ ۾، ڪَمِي ۽ ڪورِي، آئُون اُنَهنِ ۾ آھِيان، لَنگِهي ۽ لورِي،…[ سُر ديسي - دانھُون ڪُوڪُون ]
• جَي مُون مَنجهان رُوحَ، وَڃي ساڄَنُ وِسَرِي، تَہ مَرُ لَڳي لُوھَ، ٿَرَ ٻاٻِيھو ٿِي مَران.[ سُر حسيني - ماءُ سان ڪلام ۽ ڪاوڙ ]
• ٻاروچا ٻِئا گَهڻا، مُنھِنجو اَٽَلُ آرِياڻِي، چُونڊي رَکِيُمِ چِتَ ۾، ساڄَنُ سُڃاڻِي، ٿَڪِيءَ کي ٿَرَنِ ۾، پَهچائي پاڻِي، جا وِندُرِ…[ سُر حسيني - ڏورِڻ ۽ ڏسڻ ]
• اَڄُ نَہ اوطاقُنِ ۾، تازا پَٿَرَ ڪَکَ، آديسِي اُٿِي وِئا، پيئِي اُڏامي رَکَ، سامِي کَڻِي سَنکَ، وَڄائي واٽَ ٿِئا.[ سُر رامڪلي - اڄ نہ اوطاقن ۽ جياسُون ]
• نَنگا آھِيُون نِکَتا، اَسِين مارُو لوڪَ، ٿَرَ کي ڀانيُون ٿوڪَ، جَا ڍَڪَ ڍاٽِيَڙَنِ جِي.[ سُر مارئي - مارُن جو حال ]
• عُمَرَ مارُوئَڙَنِ جو، ٿَرَ ٿَرَ اَندَرِ ٿاڪَ، لاٿائُون لَطِيفُ چئَي، مَٿان لوئِيءَ لاکَ، عُمَرَ آھِيُون آکَ، پَھرِئو ئي پَنَ چَران.[ سُر مارئي - ڏيھ ڏاڏاڻي جي خبر ]
• عُمَرَ مارُوئَڙَنِ جو، ٿَرَ ٿَرَ اَندَرِ ٿاءُ، سَڀَ تُنھِنجو سُومَرا، ويٺا ڳِنَهَنِ نانءُ، اُتي ويندِيَسِ، آنءُ، لوئِي لَڄَ مَٿي ڪَري.[ سُر مارئي - ڏيھ ڏاڏاڻي جي خبر ]
• ڳَورِيءَ نِينھُن نَہ ڪَچُوئي، سِبي سيبا ڏي، کَٿِيءَ وَٽِيُون کُٿِيُون، سَتِي سي سِيوي، مَڇُڻِ چَونِمِ ڪي، تَہ لَڄايُئِي ٿَرَ ڄايُون.[ سُر مارئي - ڏيھ ڏاڏاڻي جي خبر ]
• ٿَران ٿاريلو آيو، ڏيھَ جو ڏيھائِي، تَنھِن ويڙِھيچي وَطَنَ جِي، ويھِي ڪِي وائِي، ھيڪَ ٿاڌيل ٿَرَنِ ۾، ھَنڌِ ھَنڌِ ھَرائِي،…[ سُر مارئي - ڏيھ ڏاڏاڻي جي خبر ]
• عُمَرَ اَڇا ڪَپِڙا، ڪاڻِيارِيُون ڪِيئَن ڪَنِ، جَنِي جا ٿَرَنِ ۾، وَرَ ٿا ويڻَ سَھَن، ھُوءِ جٖي حَقَ ڀَڃَنِ، سي ڪِيئَن…[ سُر مارئي - سَوڙ سمهڻ، مينڍا ڌوئڻ ]
• مارُئِي نَہ ڄائِي، تَہ مارُو پِئا نَہ مامِري، جَنھِن سامائي، ٿيلايا ٿَرَنِ ڌَڻِي.[ سُر مارئي - بندياڻي واجهائي وطن کي ]
• واجهائي وَطَنَ کي، ساري ڏِيان ساھُ، بُتُ مُنھِنجو بَندَ ۾، قَيدِ مَ ڪَريجاھُ، پَرَڏيھِياڻِيءَ کي پِرِينءَ ري، ڌارَ مَ ڌَريجاھُ،…[ سُر مارئي - بندياڻي واجهائي وطن کي ]
• ٿُوھَرَ کُوھَرَ ٿَرَ، جِتِ ساٺِيڪا ۽ سَٽِيُون، چارِينِ ٿِيُون چاھِ پِئو، ڦوڳَنِ پاسي ڦَرَ، ڪِيئَن لَھَندَمِ ڪَرَ، جِيئَن مارُو پاڻَ…[ سُر مارئي - مارُن ريت، پنھوارن پاٻوھيو ]
• مارُوئَڙا ٿَرَ جَهلَ، يااللهَ، مِينھَن وَسائِين گُوندَرَ لاھِين، نَڪو رائُرُ ڏيھَ ۾، نَہ ڪا جَهلَ نَہ پَلَ، سارِئو سانبِيَڙَنِ کي،…[ سُر مارئي - مارُن ريت، پنھوارن پاٻوھيو ]
• ھَڏِ نَہ پَڙان ھيڪَڙي، ٿوري ٿَرَ ڄايُنِ، مُون کي مارُوئَڙَنِ، ميرِي ڪَري نَہ مَٽِئو.[ سُر مارئي - لوھ نير، مند مارُو ]
• ٿورا مَنجِهہ ٿَرَنِ، مُون سين مارُوءَ جٖي ڪِئا، عُمَرَ اُنِ ڳُڻَنِ، آئُون ڪِيئَن لوئِي لاھِيان.[ سُر مارئي - لوھ نير، مند مارُو ]
• ٿاجا ٿَرَ ڀَرَ جَهلَ، پِٻُون پائُرَ وَٽِ ۾، سيئِي سارِئو سُومَرا، اَچي آبُ اُڇَلَ، تَنِ سانبِيَنِ وِڌَمِ سَلَ، ڏِٺي جَنِ…[ سُر مارئي - لوھ نير، مند مارُو ]
• چُرَنِ چُڻڪَنِ چِتَ ۾، وِسِرَنِ ڪِينَ وَرِي، تَنِ وَنھِيَنِ ويڙِهيچَنِ جِي، سِٽائِي سَري، ٿَرَ ۾ ٿوڪَ ڌَري، اُٺي وِئَڙا اُڪِرِي.[ سُر مارئي - چرن چڻڪن چت ۾ ]
• سيئِي ساريان سُومَرا، جَنِ جا ٿَرَنِ اَندَرِ ٿاڻا، چارِيان هُوندَ چَڱا ڪَري، ٻَڪَرَ ٻاٻاڻا، جَنِ جا وارِيءَ وِڇاڻا، سي ٿِي…[ سُر مارئي - سيئي سارئان سومرا ]
• سيئِي سارِيان سُومَرا، جَنِ جا ٿَرَنِ آهِينِ ٿوڪَ، مُون جيڏِيُون مَلِيرَ ۾، کِينِ مَرِيڙا موڪَ، جِهڄان پَسِئو جهوڪَ، تَنِ وَنھِيَنِ…[ سُر مارئي - سيئي سارئان سومرا ]
• پَلُرُ پِيتُمِ جَنِ سين، سي مارُو مُون ميڙِ، پَھِري وِئا پَٽَنِ تي، وَنھَيان مَنجهان ويڙِه، تَنِ جهانگِيَنِ سان مَ جهيڙِ،…[ سُر مارئي - سيئي سارئان سومرا ]
• جَنِ جا ٿاڪَ ٿَرَنِ ۾، سَدائِين آهِينِ، خاصا کَٿا اُنِ کي، ڌَٻَرَ اُو ڌارِيَنِ، ڳالِهڙِيُون ڳارِينِ، سِتَمَ جِھَڙِيُون سُومَرا.[ سُر مارئي - سيئي سارئان سومرا ]
• پالَ پَکا ۽ پَڪَ، جِتِ کَرَڙَ کَٿا ۽ کاهِيُون، سَرَهِيُون سي سَرَتِيُون، جٖي حاضُرُ پاسي حَقَ، مارُوءَ سين ماڻِيان، شَلَ…[ سُر مارئي - جھ سي لوڙائو ٿئا ]
• جُھ سي لوڙائُو ٿِئا، جَنِي ڀَرِ رَهَنِ، مارُو مَنجِهہ ٿَرَنِ، ڪَنھِن دَرِ ڏِيندا دانھَڙِي.[ سُر مارئي - جھ سي لوڙائو ٿئا ]
• ٿَرَ وُٺا ٿاڌيلِ ٿِي، پَھرِئو چَرَنِ پَنَ، هِينئَڙي راتِ اُڪيرِئو، مارُوءَ ڪارَڻِ مَنَ، زيرِيُون لاھِ ضَعِيفِ تان، عُمَرَ ساڻُ اَمُنَ،…[ سُر مارئي - سارئان ۽ چڪن چاڪ ]
• ٿَرَنِ ٿيلِهِيِ نَہ مَران، مُون مارُو مَ ٿيلِهِينِ، پَتِ ڀَريِي پَنوَهارَ جا، مَرُ ٿِيُون ڏُنگَها ڏِينِ، اَمُرُ جي نَہ مَڃِيينِ،…[ سُر مارئي - سارئان ۽ چڪن چاڪ ]
• مَٿي ٿَرَ رَهِي، وِئا گُذاري جيڏِيُون، ڪَڏِهِين ڪو نَہ آيو، پَنوَهارَنِ پَھِي، وِئَڙا سي وَهِي، جَنَبُ گُذارِئُمِ جَنِ سين.[ سُر مارئي - سارئان ۽ چڪن چاڪ ]
• عُمَرَ اوٺِي آيو، ڪاڪارَنِئا ڪالَهہ، اُٺا مِينھَن مَلِيرَ ۾، جَرَ ٿَرَ ڀَرِيا جالَ، هَي مُنھِنجي حالَ، جِيئَن مُندُون سارِئو نَہ…[ سُر مارئي - کائر ڏانھن کڻي وئا ]
• کائُرِ ڏانھَن کَڻِي وِئا، لَڏي لاڏُوئان، وَڃِي ڪِئائُون ويڙِهِيين، ٿَرَنِ ۾ ٿاڻان، پَکا سُونھَنِ پَٽَ ۾، تَنِ ڀاڳِيَنِ جا ڀاڻان،…[ سُر مارئي - کائر ڏانھن کڻي وئا ]
• مَنجِهہ رَھِي مَلِيرَ، مُون تان ڪوھُ ڪِئو، مُون تان ڪِينَ ڪِئو، مُون ھَٿان مُنھِنجا ڌَڻِي، سَھِسين ٿِئا صَغِيرَ، پَکَي مَنجِهہ…[ سُر مارئي - وايون ]
• آئُون شَلَ ويڙِه وَڃان، جِتي مارُوئَڙا اَلا، تازِي مَڪَ مَلِيرَ جِي، موڙِئو ڏارَ ڀَڃان، ويندِيَسِ اَباڻَنَ ڏي، ڳائي ڳيجَ گَڃان،…[ سُر مارئي - وايون ]