سمجهاڻي

هنن جوڳين (سالڪن) جُز (پنھنجي بشري صفات) کي بلڪل ختم ڪري ڇڏيو آهي (هيءَ ڪائنات جيڪا خالق جي جملي مخلوقات جو هڪ جزو آهي، ان کي نيست سمجهن ٿا). هنن جا تڪيا فنا (ذات خداوندي) ۾ آهن (هو ملڪ عدم جا رهواسي آهن)، بيشڪ اهڙن (عالي صفت عارفن) کان سواءِ منھنجو جيئرو رهڻ ڪا معنيٰ نٿو رکي. (آءٌ مئلن ۾ شامل آهيان).
[مثنوي روميءَ ۾ ’جز‘ ۽ ’ڪل‘ توڻي ’عدم‘ جو وڏو بحث آهي، بلڪ اهي روميءَ جي فڪر جا اهم اصطلاح آهن. هڪ هنڌ چوي ٿو:
عاشقان کل، نہ عشاق جُزو،
ماند از کلّ، آنکه شد مشتاق جُزو،
چونکه جزوي عاشق جزوي شود،
زود معشوقش بہ کلّ خود رود.
(دفتر اول ب 2801_2)
معنيٰ: ڪُل (ذات خداوندي) جا عاشق ئي اصلي آهن ۽ نہ هي جز يا ڀاڱي جا عاشق. ياد رکو، جيڪو جز جو عاشق ٿيو اهو ڪل کان ڪٽجي ويو. ائين جيڪڏهن جزو ٻئي جزي جو عاشق ٿيو تہ سندس معشوق ’ڪل‘ ڏانھن هليو ويندو يعني هي محروم رهجي ويندو.
’عدم‘ بہ روميءَ جو پسنديدہ اصطلاح آهي. بيت جي ٻيءَ سٽ لاءِ روميءَ جو هيءُ شعر ڏسو:
برعدم باشم نہ برمو جود مست،
زانکه معشوق عدم وا في ترست.
(دفتر پنجم، ب- 315)
معنيٰ: انهيءَ ڪري آءٌ عدم (عالم غيب، ازلي حالت) جو عاشق آهيان ۽ موجود (جيڪو فاني آهي) تي مست ناهيان، ڇو تہ عدم وارو معشوق (خدا جي ذات) ئي وفادار يعني باقي رهڻ واري آهي.]

[ شارح: ڊاڪٽر عبدالغفار سومرو ]