سمجهاڻي

جيڪي (سالڪ) ظاهري زندگيءَ ۾ هر لمحي کان اڳ حق کي ياد ڪري جيئن ٿا، سي هميشه لاءِ حيات آهن. ائين جيڪي ظاهري موت کان اڳ پنھنجي هستيءَ کي فنا ڪري ڇڏين ٿا، سي وري موت ڪونہ ڏسندا (اهي سدا حيات آهن)
[هن بيت ۾ عارفن جي عدم واريءَ حالت ڏانھن اشارو آهي، جنھن جو تصور مثنويءَ جي ڪيترن ئي بيتن ۾ ملي ٿو تہ اها عارفن ۽ سالڪن جي اصلي حالت آهي. گويا جڏهن هو ظاهري صفات مان نڪري ذات جي جھان ۾ پھچن ٿا. مثنويءَ جي هيٺين بيتن ۾ ان طرف اشارو آهي:
پيش ازين تن عمرها بگذاشتند،
پيشتر از کِشت بر برداشتند.
پيش از نقش جان پذرفتہ اند،
پيشتر از بحر دُرها سفتہ اند.
(دفتر دوم، 169 ۽ 70)
معنيٰ: هو ظاهري جسمن کان اڳ ڪيتريون عمريون گذاري چڪا آهن ۽هنن (دنيا ۾) فصل پوکڻ کان اڳ فصل کڻي ورتو آهي. هو ظاهري صورت کان اڳ روح واري حالت ۾ هئا، تڏهن هو (صفاتي) سمنڊ ۾ لهڻ کان اڳ (الاهي عنايتن جا) موتي لھي چڪا هئا.
ٻئي هنڌ اهڙن عارفن لاءِ رومي چوي ٿو:
سر بر آوردند باز از نيستي
که ببين مارا، اگر اکمه نيستي
تابداني در عدم خورشيد هاست
و آنچ اينجا آفتاب آنجا سهاست.
(دفتر پنجم ب 1016_17)
معنيٰ: اهي (عارف) وري فنا جي حالت ۾ ڪنڌ مٿي کڻي چون ٿا تہ اسان کي ڏس جيڪڏهن تون انڌو ناهين. تون سمجهي ڇڏ تہ عدم (اصلي جھان) ۾ ڪيترا سج آهن جن جي مقابلي ۾ هي سج هڪ ننڍڙي تاري مثل آهي.]

[ شارح: ڊاڪٽر عبدالغفار سومرو ]